Te piosenki pchały Polaków w objęcia wolności. Największe hymny PRL (2024)

Narodowe Archiwum Cyfrowe

Do grona najbardziej znanych, a zarazem najmocniej wpisanych w nurt piosenki protestacyjnej kompozycji należy sztandarowy hymn opozycji lat 80., »Mury«. Utwór powstał na bazie muzyki katalońskiego wokalisty, Lluisa Llacha, a słowa napisał Jacek Kaczmarski. Piosenka była popularna przez całe lata 80., dodając Polakom otuchy w walce z komunizmem. Od tego, jak zaczęła żyć własnym życiem, dystansował się sam Kaczmarski. "Jeśli mówimy o sukcesie, to »Mury« jest to utwór, który jest moją największą klęską, ponieważ jest to utwór antyrewolucyjny, utwór mówiący właśnie o moim przerażeniu masami ludzkimi, o mojej nieufności do ruchów masowych, a został odczytany jako hymn ruchu masowego. Czyli to jest największa porażka artystyczna w moim życiu" — tłumaczył w rozmowie z Teresą Torańską.

Choć piosenka króluje od lat na weselach i festynach, to kryje się za nią dość ponura geneza. Kawałek podłogi z tekstu nie miał służyć do tańca, a do swobodnego oddechu. Kawałek przestrzeni, wolności, był potrzebny ludziom uciśnionym, osaczonym przez władzę. Został napisany przez współzałożyciela grupy Mr. Zoob, Waldemara Miszczora i wydany w 1986 r. Dotarł do ósmego miejsca Listy Przebojów Programu Trzeciego.

Teodor Walczak / PAP

Utwór-ikona. Jeden z najsłynniejszych polskich przebojów. Wielowymiarowy tekst napisany przez Zbigniewa Hołdysa dał przestrzeń żyjącym w PRL młodym ludziom do wyśpiewania swoich obaw i marzeń. Całe tłumy fragment "Chciałbym być sobą" wyśpiewywały jako "Chcemy bić ZOMO". "Chcemy być sobą" to jeden z silnych filarów rodzimego rocka. Na zdjęciu Zbigniew Hołdys i Grzegorz Markowski.

Jarosław Antoniak / MW Media

W dorobku Kult oraz Kazika Staszewskiego sporo jest krytyki wobec Polski Ludowej, ale nie tylko. Trafne obserwacje wokalisty spowodowały, że "Mieszkam w Polsce" oraz "Piosenka młodych wioślarzy" były w latach 80. na ustach całego nowego pokolenia. Utwory stały się dla nich nieformalnymi hymnami.

PAP/Krzysztof Świderski

Pierwsze skojarzenie z zespołem Bajm z pewnością nie jest antysystemowe. W swoim dorobku grupa z Lublina ma jednak piosenkę "Józek, nie daruję ci tej nocy", która między wierszami opowiada o nocy wprowadzenia stanu wojennego. By uniknąć całkowitej cenzury, Wojciech Jaruzelski został zastąpiony "Józkiem"."Wiadomo, o jaką noc chodziło, ale w tamtych czasach nie wolno było pisać tego, tylko trzeba było przemycać pewne treści" — wspominała twórczyni tekstu, Beata Kozidrak w książce "BAJM. Płynie w nas gorąca krew". Na jednym z koncertów w Warszawie studenci zamienili Józka na imię generała, a grupa dostała dwuletni zakaz koncertowania w stolicy.

Grzegorz Rogiński / PAP

Choć geneza utworu "Mniej niż zero" miała mniej wspólnego z protest songiem, niż się początkowo wydawało, to jej wydanie na początku 1983 r. odbiło się szerokim echem. Utwór opisujący historię człowieka wpadającego w tryby systemu został zrozumiany jako wymierzony we władzę. Tak też się stało z "Mniej niż zero" Lady Pank, które urosło do rangi protestu wobec morderstwa studenta Grzegorza Przemyka. Z biegiem czasu ustalono, że piosenka powstała na miesiąc przed tragiczną zbrodnią. Innego zdania był Janusz Panasewicz, który wykonuje piosenkę. W rozmowie z dziennikarzem magazynu "Teraz Rock" nazwał ją "komentarzem, do tego, co się działo". "Tak jak »Du Du«, »Fabryka małp« czy »Zamki na piasku«. To tak naprawdę były teksty polityczne" — mówił.

PIOTR ANDRZEJCZAK/MWMEDIA / MW Media

O tym, że "Słodkiego, miłego życia" ma drugie dno słychać już od pierwszych słów piosenki. Tekst doń stworzył Marek Dutkiewicz, a muzykę skomponował Sławomir Łosowski. Choć teraz — podobnie jak kilka wymienionych tu utworów — jest często śpiewany na weselach i festynach, to powstał w całkowicie innym kontekście, po śmierci Leonida Breżniewa. "Marek Dutkiewicz napisał znakomity tekst, ponieważ z jednej strony opisuje PRL, a przekorny refren piosenki został przez część publiczności odebrany jako bardzo przyjemną i przyjazną ideę" — mówił Łosowski w radiowej Jedynce.

Pawel Przybyszewski/mwmedia / MW Media

Utwór "Mówię ci, że..." jest ponadczasowym hitem-pomostem łączącym pokolenia. Melodyjna, popowa kompozycja pod przyjazną warstwą muzyczną skrywała poważniejszą tematykę — podziałów społecznych oraz walki o wolność. Po latach powracała wielokrotnie na różnorodnych marszach politycznych. W chórkach w tle możemy usłyszeć nastoletnią Kayah, która stawiała swoje pierwsze, muzyczne kroki w branży.

Piętka Mieszko / AKPA

Kolejną piosenką, która dodawała otuchy ludziom przed wyborami z 1989 r., jest "Jeszcze będzie przepięknie" powstałe podczas wizyty Tomasza Lipińskiego w Moskwie pod koniec lat 80. Wokalista usłyszał mężczyznę pocieszającego w domu towarowym dwie kobiety, które chciały coś kupić, ale brakowało wówczas wszystkiego. "Obojętne im było co, bo wszystko było przedmiotem westchnień" — mówił w rozmowie z Trójką. Lipiński zacytował w utworze jego słowa: "Dziewuszki, szto wy? Jesio budiet priekrasno, jesio budiet normalno".

Afa Pixx/Krzysztof Wellman / PAP

Piosenka została wydana w 1988 r. i jest jedną z najpopularniejszych, współczesnych piosenek patriotycznych — choć w tekście nasz kraj nie jest wymieniony ani razu. W "Nie pytaj o Polskę" Grzegorz Ciechowski zamanifestował przywiązanie do swojej narodowej tożsamości, a także opisał bolączki wielu z nich — brak perspektyw, znudzenie życiem, biedę i bezrobocie. Dzielenie wspólnej niedoli także potrafi łączyć ludzi i pozwalać im wspólnie marzyć o lepszej przyszłości.